Roger Scruton: Fałszywe założenie gry o sumie zerowej
Brytyjski myśliciel Roger Scruton, nagrodzony w tym roku Krzyżem Wielkim Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, zwraca uwagę na ciekawe zjawisko społeczne jakie występuje w powszechnej świadomości wielu współczesnych społeczeństw europejskich – w tym wśród Polaków. Wciąż spotykane jest przekonanie, że jeśli ktoś zyskuje, ktoś inny musi stracić. Innymi słowy, jeśli ja zarobię pieniądze, to ktoś inny je stracił. Tymczasem jednym z najbardziej fundamentalnych założeń gospodarki wolnorynkowej jest przekonanie, że dobra należy wytwarzać, a dostatek danego społeczeństwa zależy od pracy jednostek; jak również, że podstawą funkcjonowania gospodarki jest własność prywatna oraz swobodna wymiana.
Zwraca on uwagę, że największym fałszem jest twierdzenie, że społeczeństwo funkcjonuje analogicznie do gry o sumie zerowej – jeśli ktoś zyskuje, ktoś musi stracić. Odwrotnie w wyniku wytworzonej przez ludzi pracy społeczeństwo zawsze zyskuje, a kiedy bogacą się jednostki, to wraz z nimi bogaci się całe społeczeństwo. Przyjęcie odwrotnego założenia powoduje, że każdy przejaw nierówności staje się automatycznie dowodem na niesprawiedliwość, która musi zostać usunięta przy pomocy machiny państwowej.
Ten stosunek do ludzkiej pracy i własności jest podstawowym elementem, który dzieli konserwatystów od socjalistów, a który ma następnie swoje odzwierciedlenie w porządku społecznym.
Epistemologiczny wymiar wolnego rynku
Roger Scruton nazywa w sposób filozoficzny i tak już istniejące w praktyce handlowej przekonania o tym, że działalność gospodarcza wymaga wiedzy o pragnieniach, potrzebach i zasobach innych ludzi oraz o tym, że ta wiedza nie jest własnością jednej osoby, ale jest rozproszona. Podstawę funkcjonowania ekonomii stanowi mechanizm cenowy – nie jako zadanie teoretyczne, ale jako praktyczny sygnał do działania. „W gospodarce rynkowej ceny dają rozwiązanie niezliczonych jednoczesnych równań z indywidualnym popytem po jednej stronie i dostępną podażą po drugiej” – pisze w książce „Jak być konserwatystą”. Wszystkie formy ograniczenia wolnego rynku, narzucenia odgórnych państwowych zasad regulujących popyt i podaż, czy wreszcie tworzenie gospodarki centralnie sterowanej będą ukazywały odcienie systemów politycznych od socjaldemokratycznych, przez ruchy lewicowe, socjalistyczne, aż do systemów komunistycznych. Jak słusznie zauważa Scruton, zarówno kapitalizm jak i socjalizm są stopniowalne.
Cały system gospodarki wolnorynkowej opiera się na szerokiej koncepcji mówiącej o społecznie generowanej i społecznie propagowanej informacji. Tylko w przypadku takiej gospodarki cena towarów stanowi wiarygodną informację ekonomiczną, a budżet pojedynczych konsumentów wchodzi do procesu poznawczego. W ten sposób tworzone są ceny, które mówią, co produkować i na co wymieniać. Gospodarka wolnorynkowa posiada zatem głęboki wymiar epistemologiczny, który niczym lustro ukazuje stan rzeczy odnośnie do dostępności danego produktu, popytu na niego i majętności społeczeństwa. W przypadku gospodarki sterowanej centralnie wiedza ta zostaje utracona, czego wynikiem są kolejki, nadpodaże i niedobory: „wiedza ekonomiczna zawarta w cenach żyje w systemie, jest wytwarzana przez swobodną działalność niezliczonych racjonalnych podmiotów i nie daje się przełożyć na zestaw zadań i wpisać w formie przesłanek do jakiegoś urządzenia rozwiązującego problemy”.
Jest to pewna prawda odnośnie do logiki różnych działań zbiorowych, którą w ekonomii jako pierwsi uzmysłowili sobie myśliciele austriaccy, tacy jak: Ludwig von Mises, Friedrich Hayek, co stało się również bezpośrednią inspiracją dla teorii gier rozwinięta przez Johna von Neumann i Oskara Morgensterna w celu wyjaśnienia działania rynków.
* * *
Roger Scruton – jeden z najbardziej wpływowych myślicieli konserwatywnych – urodził się w 1944 r. Jest on filozofem akademickim (absolwent Cambridge) i teoretykiem konserwatyzmu. Autor ponad trzydziestu książek poświęconych filozofii, a także komentarzy polityczno-kulturalnych i tekstów krytycznych oraz powieści; jest także kompozytorem (m.in. opery „The Minister”). Do niedawna profesor filozofii i estetyki w Birkbeck College, University of London, profesor-wizytator w Departamencie Filozofii Uniwersytetu Buckingham, wykładał na licznych uniwersytetach, m.in. Princeton, Stanford, Boston University Massachusetts, Louvain, Oslo, Withwatersrand (Płd. Afryka), Waterloo (Ontario), Bordeaux, Cambridge. Był także stałym felietonistą „The Times” i „Financial Times”, wydawcą i redaktorem „The Salisbury Review”, kwartalnika poświęconego myśli konserwatywnej.
Otrzymał doktoraty honoris causa Adelphi University (Nowy Jork) oraz Uniwersytetu im. Masaryka w Brnie. Został wyróżniony Nagrodą Pierwszego Czerwca przez miasto Pilzno w uznaniu za współpracę z czechosłowacką opozycją antykomunistyczną i pomoc narodowi czeskiemu w jego oporze przeciwko komunistycznemu reżimowi z tego samego powodu został odznaczony orderem przez prezydenta Vaclava Havla. W 2019 r. Prezydent RP Andrzej Duda nadał mu Krzyż Wielki Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej.
