Szwajcaria – naród i mniejszości narodowe

Czy istnieje w ogole szwajcarski naród w tym zroznicowanym i wielokulturowym panstwie? Owszem istnieje, choc jego definicja rozni sie nieco od powszechnie przyjetego pojecia narodu.

 

Szwajcarski naród

Pierwsza próba zdefiniowania szwajcarskiej narodowości sięga roku 1872, kiedy chyba po raz pierwszy usilowano ustalić, czy jest cos takiego jak szwajcarska narodowość. Szukano odpowiedzi na pytanie, czy ludność Szwajcarii może być pojmowana jako społeczność składająca się z wielu narodowości (niemieckiej, francuskiej i włoskiej), które są w stanie koegzystować ze sobą pokojowo, lub też może rościć sobie „prawo” do określania się narodem.

Ogólne rozumienie narodu w tym czasie zgadzało się generalnie z aktualnym pojęciem „narodu szwajcarskiego”, a jego podstawą był początek tzw. okresu helwetyki (1798–1803). Wówczas Szwajcaria była zorganizowana na wzorzec francuski pod nazwą Republiki Helweckiej. Okres ten, widziany na zewnątrz jako okupacja, doprowadził w Szwajcarii do wykreowania dwóch elementarnych podstaw przyszłej państwowości: demokracji i jedności, które funkcjonują na terenie tego kraju do dzisiaj. Poczucie narodowej więzi wzmocniło się w miarę upływu czasu, głównie dzięki wydarzeniom historycznym (np. druga wojna światowa) i utrwaleniu neutralności kraju.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że pojęcie „narodu” nie występuje w konstytucji Konfederacji Szwajcarskiej. Co prawda w konstytucji można doszukać się takich określeń jak „Rada Narodowa” lub „Bank Narodowy”, lecz próżno byłoby szukać pojęcia „naród szwajcarski”. Jeszcze w preambule konstytucji z roku 1848 i następnie w zmodyfikowanej konstytucji z 1874 r. występowało słowo „naród” (niem. Nation):

Die Schweizer Eidgenossenschaft, in der Absicht, den Bund der Eidgenossen zu befestigen, die Einheit, Kraft und Ehre der schweizerischen Nation zu erhalten und zu fördern, […].

Całkowita modyfikacja konstytucji, która nastąpiła w 1999 r., doprowadziła do zmiany tekstu preambuły i usunięcia z niej słowa „naród”. Preambuła obecnej konstytucji zawiera pojęcie „społeczeństwa” (niem. Volk, fr. peuple, wł. popolo i retoromański pievel), ale nie „narodu”.

Jedynie w domyśle zawarte jest więc w konstytucji szwajcarskiej pojęcie „narodu”, natomiast samo państwo określa się mianem „narodu woli” (niem. Willensnation), które to określenie nie jest tak homogeniczne, jak to ma miejsce w innych państwach europejskich. W tym sensie Szwajcarzy widzą siebie i swój „naród” przez pryzmat wielości i różnorodności, a ich koegzystencja definiowana jest ich wolą współistnienia. Również w tym kontekście popularne jest pojęcie „narodu politycznego” (niem. politische Nation), w ostatnich latach zaś używa się coraz częściej określenia „narodu wielokulturowego” (niem. multikulturelle Nation) w celu określenia społeczności zamieszkującej helwecki kraj.

Rozważania na temat roli pojęcia „naród” w szwajcarskiej konstytucji i życiu codziennym obywateli tego kraju wydają się istotne ze względu na kwestie mniejszości etnicznych i narodowych, ich zdefiniowanie i osadzenie w ramach polityczno-prawnych oraz kulturowych.

Biorąc pod uwagę cztery obowiazujace języki i różnorodność religii, należy stwierdzić, iż Szwajcaria jest państwem, które styka się na co dzień z problemem mniejszości etnicznych i narodowych lub po prostu kulturowych.

 

• Szwajcarskie mniejszości narodowe

Szwajcarska definicja mniejszości narodowych bierze głównie pod uwagę dwa zasadnicze aspekty:

• Warunkiem koniecznym jest szwajcarskie obywatelstwo.
• Dana mniejszość narodowa winna być związana trwale, przez dłuższy czas z państwem szwajcarskim. Z tego bezpośrednio wynika, że „nowe” i niechronione prawnie mniejszości, jak chociazby muzulmanie, nie sa w stanie spelnic tego kryterium.

Naplyw mniejszosci do Szwajcarii mial swoj poczatek po 2. wojnie swiatowej i zwiazany byl bezposrednio z migracja ekonomiczna, szczegolnie z duzym naplywem gastarbeiterow z panstw poludniowoeuropejskich i uchodzcow z tzw. trzeciego swiata oraz z panstw bylej Jugoslawii. W 1945 r. przyjechali do Szwajcarii pierwsi imigranci z Turcji. Byli to studenci, którzy dzieki finansowej pomocy panstwa tureckiego zdobywali wyksztalcenie na wyzszych uczelniach w Szwajcarii. Wiekszosc z nich opuscila Szwajcarie po ukonczeniu studiow, czesc jednak pozostala. W 1946 przybyla do Szwajcarii grupa misjonarzy muzulmanskich pod nazwa Ahmadiyya, która wybudowala w 1963 roku pierwszy meczet na terytorium tego panstwa.

Masowy proces imigracyjny do Szwajcarii można podzielić na 2 glowne etapy. Pierwszy etap to okres od poczatkow lat 60-tych do polowy lat 70-tych ubiegłego wieku, kiedy do Szwajcarii przybywali tureccy, wloscy, hiszpanscy i portugalscy pracownicy niewykwalifikowani. Dynamicznie rozwijajaca się gospodarka Szwajcarii potrzebowala nowych niewykwalifikowanych pracowników. W tym samym czasie nastapil rowniez naplyw pracownikow sezonowych z regionow Jugoslawii. Etap ten określany jest okresem tzw. „męskiej imigracji”. Z punktu widzenia szwajcarskich osrodkow decyzyjnych, mieli to byc pracownicy sezonowi, ktorzy po okreslonych czasie i po wykonaniu krotko- i srednioterminowych prac, wracali regularnie do swoich ojczyzn.

Ta sytuacja ulegla zmianie, kiedy tymczasowe pozwolenia na prace i pobyt w Szwajcarii zamieniono na pobyty długoterminowe, co związane było z wybuchem wojny w panstwach bylej Jugoslawii, szczegolnie w Bosni i Kosowie. Poczatkiem lat 90-tych ubiegłego wieku nastapil napływ rodzin pracowników sezonowych, co zapoczatkowalo drugi etap imigracji muzulmanskiej do kraju alpejskiego. Naplyw kobiet i dzieci stal sie wowczas wyzwaniem dla przyjmującego państwa szwajcarskiego, charakteryzującym się integracja kobiet muzułmańskich w procesie pracy i dzieci w ramach edukacji. Na tym etapie imigracji muzulmanskiej do Szwajcarii po raz pierwszy doszło do zderzenia kulturowego miedzy spoleczenstwem szwajcarskim i swiatem islamu. Objawem tego była odmienna wśród imigrantow interpretacja podzialu rol w rodzinie i w spoleczenstwie dla mężczyzn i kobiet, inne zasady w wychowaniu dzieci i stosunek do instytucji państwowych. Przybywajacy muzułmanie zaczeli czuc się zagrożeni utrata własnych wartości religijno-kulturowych, co było bezposrednia przyczyna zakładania przez nich instytucji językowych, kulturalnych i religijnych.

Po 2014 roku nastapil, podobnie jak w innych krajach zachodnioeuropejskich, napływ uchodzcow z polnocnoafrykanskich krajów Magrebu do Szwajcarii, co związane bylo z ruchami rewolucyjnymi i wojnami domowymi w tych krajach. Niestabilna sytuacja w tych krajach stala sie tez przyczyna fali uchodzcow z Afryki centralnej.

 

• Ochrona mniejszosci narodowych

Szwajcarska kultura polityczna podkreśla zasadę proporcjonalności i konsensu w reprezentacji politycznej i stosuje ją zarówno do partii politycznych, jak i języków narodowych. Sprawia to, że państwo to wykazuje bardzo niski poziom konfliktowych lub pokrywających się postanowień prawnych federacji, kantonów i społeczności lokalnych. Przynależność lokalno-polityczna jest bardzo głęboko wrośnięta w mentalność obywatela szwajcarskiego, który zdecydowanie na pierwszym miejscu utożsamia się z gminą i kantonem, natomiast Berno jest dla niego w większym stopniu siedzibą rządu niż stolicą państwa.

Należy stwierdzić, iż w porównaniu z konstytucją z 1848 r., a zwłaszcza z jej zmodyfikowaną formą z roku 1874, aktualna preambuła do konstytucji jest bardziej konkretna i koncentruje się zasadniczo na pojęciu „społecznej różnorodności” i „wielości społecznej”, natomiast poprzednie wersje konstytucji podkreślały jedynie pojęcie „jedności”. Różnica ta ma duże znaczenie, gdyż stwierdzenie „jedności w wielości” podkreśla wielokulturowy charakter państwa helweckiego, a jednocześnie sugeruje ochronę mniejszości narodowych.

W jaki sposób obecna konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej chroni mniejszości narodowe w tym kraju? Konstytucja nie zawiera ostatecznej definicji pojęcia „mniejszości narodowych”, co wcale nie oznacza, iż mniejszości te nie są chronione w tym państwie. W społeczeństwie szwajcarskim, jak w każdym społeczeństwie przyjmującym imigrantów, występują bowiem konflikty między większościowymi i mniejszościowymi ugrupowaniami i ich kulturami, które generują sprawiedliwą wykładnię praw podstawowych. Pytania dotyczące praw podstawowych imigrantek i imigrantów nie można interpretować w odosobnieniu i niezależnie od praw podstawowych własnych grup kulturowych. Przyczynia się to do lepszego zrozumienia konfliktów w ramach praw podstawowych w społeczeństwach imigracyjnych: w obydwu przypadkach może dojść do konfliktu między osobami i ugrupowaniami mniejszości kulturowej z jednej i większości społeczeństwa z drugiej strony z powodu braku wzajemnej akceptacji kultury mniejszości i większości lub wręcz jawnego zwalczania się. Z tego też powodu nie dziwi fakt, że praktyka sądownicza nie rozróżnia między obywatelami danego państwa a imigrantkami i imigrantami, lecz traktuje obydwie kategorie według jednakowych norm prawnych.

Preambuła konstytucji szwajcarskiej podkreśla ważną rolę zjawiska wielokulturowości w kraju alpejskim. Wyraża bowiem wolę współżycia „jedności w wielości” na zasadzie wzajemnego poszanowania:

[…] w dążeniu do odnowienia Federacji, przez wzmocnienie wolności i demokracji, niezawisłości i pokoju, w duchu solidarności i otwartości wobec świata, zdecydowani żyć w jedności, we wzajemnej życzliwości i poszanowaniu ich różnorodności, świadomi wspólnych osiągnięć i odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń, pewni, że wolny jest tylko ten, kto korzysta ze swej wolności i że siłę narodu mierzy się dobrem słabych, […].

Potwierdza to art. 2, pkt 2 konstytucji:

Wspiera ogólny dobrobyt, trwały rozwój, wewnętrzną spoistość oraz kulturalną różnorodność kraju,

podkreślając jedność różnych kultur, przy czym społeczeństwo winno tworzyć wielokulturowe państwo, a jego różnorodność należy widzieć jako szansę, nie zaś jako zagrożenie.

Czy przytoczone wyżej fragmenty konstytucji są wystarczające, aby mówić o ochronie mniejszości narodowych w ramach szwajcarskiego systemu politycznego? Z pewnością są niewystarczające i prowokują nie tylko dyskusję społeczną, lecz także debatę parlamentarną. Zarówno parlament, jak i rząd, jako najwyższe polityczne instancje w państwie szwajcarskim, zobligowane są do interpretacji konstytucji i pełnego określenia celów ochrony mniejszości narodowych. Niemniej jednak art. 2 pkt 2, mimo bardzo abstrakcyjnego sformułowania ochrony mniejszości, stanowi normę obowiązującą. Reszta nalezy do odpowiedniej interpretacji powyzszych sformulowan prawnych.

 

Na zakonczenie

Ze względu na wielokulturowosć Szwajcarii trudno byłoby osiagnąć społeczno-polityczny konsens bez federalizmu. Szereg decyzji podejmuje się na najnizszym politycznym szczeblu, co chroni obywatela przed nieuzasadnioną bądz nietrafioną ingerencją ze strony państwa. Faktem jest, iz federalizm hamuje napięcia międzykulturowe i etniczne oraz dopasowuje działalność państwa na rzecz róznic międzyregionalnych. Wprawdzie proces negocjacji na płaszczyznie międzykantonalnej i na szczeblu federacja-kantony jest niejednokrotnie długotrwaly, to jednak w efekcie koncowym prowadzi on do pozytywnych rezultatow.

Niemniej jednak w dyskusjach, prowadzonych w mediach i na arenie politycznej, definiowana jest konkretna obawa o jednosc narodu szwajcarskiego w przypadku zwiekszajacej sie liczby jezykow, jakimi posluguje sie spoleczenstwo tego kraju, nie wspominajac juz o wzrastajacej liczbie uchodzcow. Podkresla sie nie bez przyczyny ryzyko zubozenia kulturowego narodu i wyobcowanie tozsamosci narodowej.

Udostępnij przez: