Jak powinny wyglądać polskie miasta w 2035 r.

W 2018 roku w Polsce istniało 930 miast, w tym 712 małych oraz 202 średnie. W małych i średnich miastach mieszka około 40% Polaków. Do głównych wyzwań stojących przed tymi miejscowościami należy depopulacja oraz brak kompleksowych strategii rozwoju, na które cierpi co piąte średnie miasto. 43% średnich ośrodków stanowią miasta nazwane lokomotywami rozwoju rynków lokalnych. Najwięcej z nich znalazło się w województwach: wielkopolskim, śląskim oraz mazowieckim. Raporty na ten temat przedstawił Polski Instytut Ekonomiczny i opracował dla nich scenariusze rozwoju w ramach raportów „Scenariusze rozwoju małych i średnich miast” (PIE przebadał 205 małych ośrodków miejskich oraz 90 średnich).

Scenariusze rozwoju średnich miast

Grupę 39 średnich miast o najwyższej samoocenie nazwano lokomotywami rozwoju rynków lokalnych. Znalazły się wśród nich m.in. Gdynia, Skierniewice, Ełk i Gliwice.  Lokomotywy rozwoju rynków lokalnych mają silną pozycję w regionie, dobrą sytuację ekonomiczną oraz korzystne wskaźniki działalności gospodarczej i sytuacji społecznej. Miasta te postrzegają siebie jako otwarte i ładne, a także przyjazne dla mieszkańców i biznesu, co pozwala im optymistycznie patrzeć w przyszłość, mimo nie zawsze ukierunkowanego rozwoju. Aby miasta te mogły zrealizować najbardziej optymistyczny scenariusz potrzebują zapewnienia stabilnego i przyjaznego otoczenia stwarzającego atrakcyjne warunki życia w mieście, a także szerokie możliwości rozwoju biznesu.

Miasta średniej wielkości z potencjałem bez silnych wyróżników stanowią 39% wśród średnich ośrodków miejskich z czego aż ¼ jest zlokalizowana w województwie śląskim. Największym z nich był w 2018 r. Sosnowiec (202 036 mieszkańców), a najmniejszym Zambrów (22 166 mieszkańców). Jednym z największych zagrożeń dla reprezentantów tej grupy jest wyludnienie. Choć blisko 2/3 mieszkańców tych miast znajduje się w wieku produkcyjnym, to na każde 100 z nich przypada prawie 30 osób w wieku poprodukcyjnym, co stanowi najgorszy wynik obciążenia demograficznego spośród wszystkich badanych grup miast.

18% przebadanych średnich miast w Polsce stanowią ośrodki potrzebujące nowych strategii i pomysłu na rozwój. Są one położone przede wszystkim w centralnej, wschodniej i południowej Polsce, a ponad ¼  z nich stanowią byłe miasta wojewódzkie (Chełm, Elbląg, Przemyśl, Tarnobrzeg, Włocławek). Miasta te postrzegają siebie jako kultywujące tradycje i wyludniające się. Nie uważają się za innowacyjne, a swoją przyszłość dostrzegają w rozwiniętym zakresie usług. W przypadku tych ośrodków konieczność interwencji państwowej, ponieważ to właśnie one są w największym stopniu zagrożone skutkami depopulacji. Szansą rozwoju byłoby dla nich pobudzenie migracji z otaczających je terenów wiejskich czy też deglomeracja funkcji publicznych.

Średnie miasta, z liczbą mieszkańców od 20 do 200 tys.,  podzielono na 3 skupienia ze względu na ich samoocenę, wyodrębniając: Skupienie S1 – Miasta potrzebujące nowych strategii i pomysłu na rozwój, Skupienie S2 – Miasta z potencjałem bez silnych wyróżników, Skupienie S3 – Miasta-lokomotywy rozwoju rynków lokalnych.

Skupienie S1 – Miasta potrzebujące nowych strategii i pomysłu na rozwój to ośrodki różnej wielkości, położone głównie w centralnej, wschodniej i południowej części kraju, o samoocenie najbardziej krytycznej ze wszystkich skupień. Są to najczęściej ośrodki ponadlokalne wielofunkcyjne. Według danych GUS miasta Skupienia S1 charakteryzuje stosunkowo słaba sytuacja ekonomiczna. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia S1 wybrano: pomoc zewnętrzną związaną z promowaniem rozwoju średnich miast oraz migrację ludności do miasta jako miejsca zamieszkania (pracy, kariery, satysfakcji itd.). Scenariusz najbardziej pozytywny („Suk-ces wsparcia”) zakłada interwencję publiczną, co w postaci inwestycji zewnętrznych powinno przełożyć się na wzrost atrakcyjności miasta jako miejsca zamieszkania. Szansą dla miast tego skupienia jest albo rozwój wybranych branż, w których już się specjalizują, albo indukowanie nowych funkcji.

Skupienie S2 – Miasta z potencjałem bez silnych wyróżników to w przeważającej części ośrodki wielofunkcyjne o charakterze ponadregionalnym, nie posiadające specjalnych wyróżników, o pozytywnej samoocen. Skupienie S2 – Miasta z potencjałem bez silnych wyróżników to w przeważającej części ośrodki wielofunkcyjne o charakterze ponadregionalnym, nie posiadające specjalnych wyróżników, o pozytywnej samoocenie. Jest to grupa miast zagrożonych wyludnieniem, ale posiadających potencjał rozwojowy. Charakteryzują się dość dobrą sytuacją finansową oraz ponadprzeciętną aktywnością inwestycyjną. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia S2 wybrano: przedsiębiorczość mieszkańców miasta oraz identyfikowanie się mieszkańców z miastem. Scena-riusz najbardziej pozytywny („Przedsiębiorcza mała ojczyzna”) uwzględnia rozwój miast na podstawie potencjału lokalnych przedsiębiorstw i silnej identyfikacji mieszkańców z miastem. Dzięki tym czynnikom możliwe jest zbudowanie w miastach klimatu przedsiębiorczości, a przywiązanie do miasta może być też czynnikiem zatrzymującym niekorzystne trendy demograficzne.

Skupienie S3 – Miasta-lokomotywy rozwoju rynków lokalnych to przeważnie ośrodki ponadlokalne wielofunkcyjne, miasta aglomeracyjnych metropolii i ośrodki regionalne o najlepszej samoocenie. Są to miasta mocno zróżnicowane pod względem potencjału ludnościowego, ale w sferze demograficznej oraz w obszarze ekologii i ochrony środowiska nie wyróżniają się. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia S3 wybrano: jasne i przejrzyste przepisy prawne w Polsce i poziom nakładów inwestycyjnych w mieście. W scenariuszu najbardziej pozytywnym („Pędząca lokomotywa”), stabilne otoczenie prawne stwarza dobre warunki dla realizacji śmiałych zamierzeń rozwojowych, sprzyja planowaniu długofalowemu oraz prowadzeniu racjonalnej gospodarki budżetowej w gminie.ie. Jest to grupa miast zagrożonych wyludnieniem, ale posiadających potencjał rozwojowy. Charakteryzują się dość dobrą sytuacją finansową oraz ponadprzeciętną aktywnością inwestycyjną.

Scenariusze rozwoju dla małych miast

43% z przebadanych małych ośrodków określono mianem miast niewykorzystanych szans. Zaleca się dla nich przede wszystkim efektywniejsze zarządzanie gospodarką przestrzenną oraz rozwijanie współpracy międzygminnej pod kątem usług publicznych. 26% małych miast zdefiniowano jako potrzebujące impulsu rozwojowego. Rekomendujemy im zagospodarowanie porzuconej infrastruktury, a także aktywizację mieszkańców poprzez projekty społeczne.

31% małych miast zdefiniowano jako przyjazne do życia. Niezbędne jest podjęcie działań koncentrujących się na podnoszeniu jakości życia w mieście, tworzenie pozytywnego wizerunku miasta oraz zachęcanie do migracji powrotnych. Zaleca się podejmowanie działań mających na celu przyciąganie inwestorów poprzez specjalne zachęty i zwiększanie konkurencyjności miasta dzięki wspieraniu lokalnego kapitału. Znając ścieżkę, którą mogą podążać w kolejnych latach łatwiej będzie na poziomie regionalnym i krajowym zarządzać ich rozwojem m.in. w ramach strategii krajowych, jak Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju, a także prowadzić działania takie jak deglomeracja.

Małe miasta – poniżej 20 tys. mieszkańców – podzielono w badaniu na 3 skupienia miast podobnych ze względu na ich samoocenę, wyodrębniając:

Skupienie M1 – Miasta potrzebujące impulsu rozwojowego – to przede wszystkim ośrodki wie-lofunkcyjne do 5 tys. mieszkańców, o samoocenie najbardziej krytycznej ze wszystkich skupień. Według danych GUS miasta cechuje stosunkowo słaba sytuacja ekonomiczna i niekorzystna sytuacja demograficzna. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia M1 wybrano: poziom nakładów inwestycyjnych i poziom aktywności liderów lub elit lokalnych. Scenariusz najbardziej pozytywny („Inteligentny sangwinik”) zakłada wystąpienie jednocześnie wysokiego poziomu nakładów inwestycyjnych i wysokiej aktywności liderów lub elit lokalnych.

Skupienie M2 – Miasta niewykorzystanych szans – to głównie ośrodki wielofunkcyjne, lokalne i ponadlokalne. Ich samoocena jest relatywnie wysoka. Według danych GUS miasta są w dość dobrej sytuacji ekonomicznej. Podobnie wysoki jest wskaźnik obrazujący poziom przedsiębiorczości społeczności lokalnej (liczba osób fizycznych prowadzących działalność na 1000 mieszkańców). Sytuacja demograficzna miast Skupienia M2 jest relatywnie zadowalająca, natomiast słabsza jest sytuacja mieszkaniowa. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia M2 wybrano: poziom aktywności liderów lub elit lokalnych oraz poziom konkurencyjności miasta na tle innych miast. Scenariusz najbardziej pozytywny („Wiatr w żagle”) zakłada pojawienie się charyzmatycznego lidera (osoba lub grupa) oraz społecznie zaakceptowanego pomysłu budowania specyficznej (wykorzystującej naturalne atuty, jakie miasto posiada) marki miasta.

Skupienie M3 – Miasta przyjazne do życia – przeważnie są lokalnymi ośrodkami wielofunkcyjnymi. Według danych GUS miasta tego skupienia charakteryzują się wysoką przedsiębiorczością (najwyższy wskaźnik udziału osób prowadzących działalność na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym oraz najwyższy średni wskaźnika udziału firm kreatywnych w liczbie nowo zarejestrowanych), a także korzystną sytuacją na rynku pracy (najwyższy średni wskaźnik pracujących na 1000 osób). Wyróżniają się też dobrą sytuacją mieszkaniową, wysokim poziomem ochrony środowiska, jak również korzystnymi wskaźnikami w obszarze kultury i turystyki. Jako osie scenariuszy rozwoju do 2035 r. dla miast Skupienia M3 wybrano poziom odpływu mieszkańców z miasta oraz poziom nakładów inwestycyjnych w mieście. Scenariusz najbardziej pozytywny („Złote czasy”) zakłada wystąpienie jednocześnie niskiego poziomu odpływu mieszkańców i wysokiego poziomu nakładów inwestycyjnych

Udostępnij przez: